نظریه دلبستگی که توسط جان بولبی پایه‌گذاری شد، همچنان یکی از ستون‌های اصلی روان‌شناسی رشد و فرزندپروری است. در این مقاله، به اصول کلیدی این نظریه و کاربردهای امروزی آن در رابطه والد-کودک می‌پردازیم.
تصور کنید کودکی که در آغوش والدش آرام می‌گیرد، با اضطراب جدا می‌شود و با لبخند بازمی‌گردد. این رفتارها ساده به نظر می‌رسند، اما پایه‌هایی عمیق در روان انسان دارند. نظریه دلبستگی (Attachment Theory) تلاش دارد تا این پیوندهای عاطفی بنیادین را توضیح دهد. اما چرا نظریه‌ای که در میانه قرن بیستم مطرح شده، هنوز در قرن ۲۱ این‌چنین مهم است؟
تولد یک نظریه – نگاهی به جان بولبی جان بولبی، روان‌پزشک و روان‌تحلیل‌گر بریتانیایی، پایه‌گذار نظریه دلبستگی بود. او برخلاف دیدگاه رایج زمانه که پیوند کودک و مادر را صرفاً وابسته به غذا و نیازهای فیزیکی می‌دانست، معتقد بود که انسان از بدو تولد نیاز ذاتی به ارتباط عاطفی و ایمنی دارد. او این پیوند را “دلبستگی” نامید.
اصول بنیادین بولبی:
- کودکان برای بقا به یک یا چند چهره دلبستگی نیاز دارند.
- دلبستگی ایمن زمینه‌ساز اکتشاف، یادگیری و سلامت روانی کودک است.
- قطع یا اختلال در این پیوند می‌تواند به اضطراب، افسردگی یا مشکلات رفتاری منجر شود.
دستاوردهای مری اینسورث و دسته‌بندی سبک‌های دلبستگی شاگرد برجسته بولبی، مری اینسورث، با طراحی “موقعیت ناآشنا” (Strange Situation)، سبک‌های دلبستگی را در کودکان شناسایی کرد:
- ایمن
- ناایمن اجتنابی
- ناایمن دوسوگرا
- (بعداً افزوده شد) ناایمن سازمان‌نیافته
این دسته‌بندی به ما کمک می‌کند تا بفهمیم چرا بعضی کودکان به راحتی جدا می‌شوند و بازمی‌گردند، برخی چسبنده‌اند و بعضی دیگر بی‌تفاوت.
چرا هنوز این نظریه مهم است؟
- در فرزندپروری: والدین با شناخت سبک‌های دلبستگی می‌توانند پاسخگوتر، منسجم‌تر و آگاه‌تر باشند.
- در آموزش: مربیان مهد و معلمان می‌توانند نیازهای عاطفی کودکان را بهتر درک کنند.
- در درمانگری: بسیاری از الگوهای ناسازگار رفتاری و هیجانی ریشه در سبک دلبستگی دوران کودکی دارند.
- در علم عصب‌روان‌شناسی: یافته‌های مغزی دانیل سیگل و دیگران نشان می‌دهد که ارتباطات دلبستگی‌محور، ساختار مغز کودک را شکل می‌دهد.
جمع‌بندی نظریه دلبستگی نه‌تنها یک مدل علمی، بلکه راهنمایی برای رابطه‌ای انسانی‌تر است. شناخت این نظریه برای والدین، مربیان و مشاوران مدرسه ابزاری قدرتمند برای پرورش نسلی با امنیت روانی و توانمندی هیجانی است.
پیشنهاد مطالعه: مقاله «انواع سبک‌های دلبستگی در کودکان و والدین: راهنمای تشخیص اولیه»
